Okul Öncesi Dönemde Arkadaşlık İlişkileri

Okul öncesi arkadaşlık: Okul hayatında veya okul hayatının öncesinde sağlıklı bir eğitim hayatı için arkadaşlık ilişkileri hayati önem taşımaktadır. Arkadaş edinirken yavaş ol, değiştirirken ise daha da yavaş. Benjamin Franklin. Bu yazımda sizler için okul öncesi çocuklarda arkadaşlık ilişkilerinden bahsettim. Dilerseniz hemen geçelim…

Okul Öncesi Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri

Hayatın ilk yıllarında kurulan arkadaşlık ilişkileri çocuğun psikolojik ve sosyal gelişimi için büyük önem taşır. Bu dönemde sosyal uyumsuzluğun en önemli belirleyicilerinden biri güçlü olmayan akran ilişkileridir. Yapılan birçok araştırmaya göre, arkadaşlık ilişkileri yaşamın farklı dönemlerinde farklı işlev ve etkilere sahip olmaktadır.

0-2 Yaş Dönemi

İnsan hayatının başlangıcında görülen ilk sosyal davranış şekli, bebeklerin annelerine olan bağlılığıdır. Bu durum; yeni doğmuş bebeğin anneye olan kuvvetli bağlılığı; ona yakın olması ve anneyi devamlı bir şekilde gözlemesi ile açıkça izlenebilir. Fakat bebek büyüdükçe anneye olan bu bağlılık biraz farklılaşır ve çevresini araştırmak amacıyla anneden yavaş yavaş kopmalar başlar.

Bebek 8 aylık olana kadar geçen dönemde yabancılara karşı cana yakın ve dostane davranışları vardır. 8. aydan itibaren, yabancılara yönelik açık bir çekingenlik görülür. 1 yaş itibariyle birebir ilişkiye her şeyden çok ihtiyaç duyar ve yabancılara karşı korku tepkisi gösterebilir.

Bebekler daha ilk yaşlarda diğer bebeklere ilgi gösterirler. 1 yaşında, tanımadıkları bir bebeğe, tanımadıkları bir yetişkine baktıklarından daha çok bakarlar. 2 yaşına doğru çocuklar, akranlarıyla bir takım etkinliklere katılabilirler; yine de oyunlarının çoğu, iş birliğine dayanmayan paralel oyundur. Birbirlerinin duyguları hakkındaki anlayışları çok azdır.

Arkadaşlarının aynı cinsiyetten olması zorunlu değildir. Bununla birlikte, bu yaşlardaki çocuklar cinsiyete uygun davranışların farkındadırlar. Bu dönemde çocuklar ilk kez karşılıklı arkadaşlıklar kurabilirler. Arkadaşlarla oynanan oyunların, diğer çocuklarla oynanan oyunlardan farklı bir yeri vardır.

Arkadaşlar birbirlerine sevecen davranırlar ancak yine de empati duygusundan yoksundurlar. Arkadaşlık genellikle paralel oyundan ibarettir. Çocuk arkadaşlarıyla olan etkileşimi yoluyla çatışmaların çözülmesi ve ilişkinin sürekliliğinin sağlanması gibi konularda deneyim kazanır. Bu nedenle arkadaş, önemli bir toplumsal etki kaynağı oluşturur. Arkadaşlık ilişkilerindeki uyuşmazlıklar, çocuğa çeşitli görüş seçenekleri sunduğu için, bilişsel gelişim açısından da önem taşır.

2-4 Yaş Dönemi

Bu yaş çocuğu henüz empati geliştirememesine, yaşıtlarıyla birlikte oynamak yerine onların paralelinde oyun oynamasına rağmen akranlarıyla birlikte olmaktan keyif alır. 2-3 yaşlarında kız çocuklar, erkek çocuklardan ziyade kızlarla oyuncaklarını paylaşır ve kız akranlarının isteklerine cevap verirler. İlk 3 yıl içinde akranlar arasında nesneleri sahiplenme konusu ile ilgili anlaşmazlık yaşanabilmekteyken zamanla anlaşmazlıkların azaldığı görülür.

Dil gelişimi ileri düzeyde olmadığı için akranlarla anlaşmazlıklarda fiziksel saldırganlığa başvurulabilir. 3 yaşla birlikte hemcins akran tercih edilmesinde sıklık görülmeye başlanır. Bu durum artarak ilkokul dönemine kadar devam eder. Saldırgan davranış, çocuklar arasında büyük ve olumsuz tepkilere yol açabilmektedir. Akran tercihlerinin ve popülerliğin temel karakteristiği bu yaş itibariyle şekillenmeye başlar.

4-6 Yaş Dönemi

4 yaş çocukları kendileri haricinde bir dünya olduğunu bilirler ve o dünyanın kurallarını fark ederler, başkalarının da kendisinin gibi istekleri olduğunu görüp beklemeyi öğrenirler. Bu yaştaki çocuklar kendileri ile oynayabilen 1-2 arkadaş seçme ihtiyacındadırlar. Seçilen arkadaşlar her iki cinsten olabilir ancak anaokuluna başlama sürecinde genellikle hemcinslerini tercih ederler. Bu yaş grubundaki çocuklar birbirleri ile iletişim halindeyken şakalaşmaktan, fıkralardan keyif alırlar, argo kelimeler söylemekten hoşlanabilirler.

Oyunlar sırasında daha çok her biri bağımsız olmayı tercih eder. İstekleri olmadığında arkadaşları ile kavga edebilirler. Bu yaş çocuklarında paylaşma duygusu gelişmiştir. Oyun arkadaşlarının duygularını anlamaya çalışırlar. Arkadaşları ile birlikte yemek yemekten, oyun oynamaktan, uyumaktan keyif alırlar. Bununla birlikte yardımlaşma duyguları da gelişmiştir.

5 yaş çocukları etrafındakilerle dostça iletişim kurabilir. Dengeli oldukları gözlenir. Bu yaş çocukları çevreleri ile uyum halindedir, farkındalıkları yüksektir. Arkadaş ilişkilerinde güven duyguları gelişmiştir. Grup halinde oynamaktan keyif alırlar. 2-3 arkadaş birlikte oynarlar. Benmerkezci oluşları dikkat çeker. İlkokul çağındaki çocuk, arkadaşları ile birlikte çalışmaktan ve yardımlaşmaktan oldukça keyif alır.

Çocuklarda Akran İlişkisinin Gelişmesi İçin Ailelere Öneriler

• Çocuklarınızın, sizlerin kontrolünde yalnız kalabilmeleri için çaba sarf edin. Ev içindeki oyunları sürekli birlikte oynamanız doğru bir yaklaşım değildir. Çocukların tek başlarına oyun kurmaları ve vakit geçirmelerine fırsat verilmelidir.
• Çocuğunuzla aranızda güvenli bir ilişkinin olması için çaba sarf etmeniz gerekir. Çocuğun ilk tanıdığı insanlar olan anne-babası ile ilişkileri, daha sonra kuracağı arkadaşlık ilişkilerinde önem taşımaktadır.
• Çocuklarınızla keyifli zaman geçirmeniz önemlidir ancak sürekli yapılandırılmış etkinlikler sunmamanız gerekir. Çocukların hayal dünyaları ve oyun kurma becerileri bu şekilde zenginleşebilir. Unutmayın ki “iyi oyun kurucu” olmak, arkadaşlar arasında ilgi çekici bir özelliktir.
• Bebeklik itibariyle akranı olan ortamlarda sık zaman geçirmesi önem taşır.
• Sokakta, parkta ve okulda yaşadığı arkadaş problemlerini size aktardığında dinlemeniz önemlidir. Okulda, problemlerini kendisinin çözmesi için teşvik edin. Evde sohbet esnasında, çözüm için neler yapabileceğini kendisine sorun ve beraber çözüm yolları arayın.

Kaynakça :

Okul öncesi çocuklar için arkadaşlık ilişkileri konumuzda yaptığım araştırmaların kaynaklarına aşağıdan ulaşabilirsiniz.

• Kağıtçıbaşı, Ç. (2013). Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları
• Yazgan, Yankı. (2009). Düşe Kalka Büyümek. İstanbul: Doğan Kitap
• Yavuzer,H. (2007). Çocuğu Tanımak ve Anlamak. Ankara: Remzi Kitabevi
• Yavuzer,H. (2006). Çocuk Psikolojisi. Ankara: Remzi Kitabevi