Türkçede Kullanımı Fazlasıyla Tozlanmış 13 Kelime

Her gün kullandığımız kelimelerin öz Türkçe hallerini neredeyse hiç bilmeyiz. Bunun nedeni genelde eski tarihlerde yaygın olarak kullanılmasından kaynaklanıyor, bu kelimeler günümüzde eski Türkçe kelimeler olarak geçmeye bile başlamış durumdadır..

Çevirmeninin kelimenin öz Türkçesini kullanmayı tercih ettiği bir bir kitap sayfasında, izlemeye koyulduğumuz bir dönem dizisinde, bizden birkaç kuşak önce yaşamış bir kişiyle girdiğimiz diyalogda, önünden geçtiğimiz bir sahafın içerisinde çalan plaktan gelen bir şarkı sözünde bize oldukça yabancı ama bir o kadar da kulağa geldiğinde hoş tınlamasını hissettiğimiz kelimelerle çok sık olmasa da karşılaşıyoruz.

Bu kelimeler; tarihin tozlu geçmişinde kullanılmakla kalmamış, konuşma dilimizde de hayatımızın içerisinde de yok olmaya yüz tutmuştur. Okuduğunuzda dahi size ilginç gelecek bu kelimelerin birkaçına gelin bakalım.

1. Sitayiş

Farsça kökenli kelime ‘’övgü’’ anlamına gelmektedir.  ‘’Övmek, methetmek’’ anlamlarında kullanılan kelimenin eş kökeni, Avesta (Zend) dilinde aynı anlama gelen ‘’staoiti’’ sözcüğüne kadar dayanmaktadır. Günlük diyaloglarda denk gelmek fazlasıyla düşük bir olasılık taşır.

2. Nefaset

Arapça kökenli olan kelime, ‘’enfes ve güzel’’ anlamına gelmektedir. Arapça ‘’nfs’’ kökünden gelen nafāsa sözcüğünden alıntı olan kelimeyle günümüzde konuşma dilinde karşılaşmak neredeyse imkansızdır.

3. Mikyas

Köken olarak Arapça’dan gelen kelimenin anlamı ‘’ölçek’’ demektir. Arapça’daki ‘’kys’’ kökünden gelen ‘’miḳyas’’ sözcüğünden alıntıdır. Mikyas kelimesini hayatımızın içinde konuşurken pek kullanmasak da bir cetvel türünün ismi olması sebebiyle fonetik olarak kelimeye aşinayız.

4. Mücbir

Arapça kökenli bir kelime olan ‘’Mücbir’’, ‘’zorlayıcı, icbar eden’’ anlamındadır. Diğer kelimelere göre tozu ara ara silinen bir kelime olarak duymaya ve kullanmaya daha alışık olduğumuz bir sözcüktür.

5. Defaat

Arapça “defalar” sözcüğünden alıntı olan kelimenin Türkçe karşılığı ‘’defalarca, devamlı, sürekli’’ demektir. ‘’Defeaatle’’ şeklinde kullanıldığında ‘’kereler’’ ve ‘kezler’’ anlamına gelir. ‘’Defalarca’’ kelimesine biçim olarak benzerliği ile duyduğumuzda bizi çok şaşırtmayabilir.

6. Temayül

Arapça ‘’Temayül’’ kelimesinden türeyen kelimenin dilimizdeki karşılığı ‘’eğilme, bükülme’’ demektir. Gün yüzünde kalmayı sürdürmüş kelimelerden biri olarak temayül kelimesi, ‘’meyletmek ‘’, ‘’yönelmek’’ ‘eğilim göstermek’’ gibi anlatımlarda kullanılır.

7. Şahika

Arapça kökünden gelen “yüksek (özellikle dağ), nefes kesen” anlamındaki şahik sözcüğünden türetilmiştir. Arapça’da ‘ani ve derin nefes alma, nefesi kesilme’’ anlamlarına da gelen kelimenin faili olarak ‘’Şahika’’ kelimesi, ‘’doruk, zirve’’ anlamına karşılık gelmektedir. Günlük hayatımızda ‘’mükemmel, harika, olağanüstü’ gibi tanımlamalar yaparken de şahika kelimesini tercih edebiliyoruz.

8. Hüsnüzan

Kişilerin kesin bilgi sahibi olmadıkları durumlarda, içeriklerini anlamadıkları ve nedenlerini bilmedikleri olay, davranış ve bu davranışı gerçekleştiren kişi hakkında olumlu düşünce sahibi olmaları anlamına gelmektedir. Kök itibari ile güzellik manasına gelen “hüsn” kelimesinin “zan” kelimesini tamlaması ile ortaya çıkmış ilk yazımı ‘’hüsn-ü zan’’ şeklinde olan tanımlamadır.

9. Tağşiş

Arapça kökenli sözcüğün kelime anlamı, ‘’karıştırma’’ demektir. Güncel Türkçe’de kullanımı epey gerilerde kalmış olsa da gıda sektöründe kullanılan bir hile şekli olması sebebiyle kelime olarak kullanımı gündeme gelir. Ayrıca ‘’devülasyon’’un Osmanlı Devleti dönemindeki karşılığıdır.

10. Zemmetmek

Arapça kökene sahip olan kelime, ‘’yermek, aşağılamak, dedikodusunu yapmak’’ anlamına gelmektedir. Kelimeyi duyduğumuzda anlamını asla tahmin edemeyeceğimiz kadar gündelik dilde fazlasıyla kullanım dışı kalan bir kelimedir.

11. Habaset

Arapça ‘’kötü olma, habis olma’’ kökünden gelen kelimenin anlamı Türkçe’de de ‘’kötü olma’’ şeklinde geçmiştir. Anlamı ve fonetiği itibariyle ‘’iblis’’ kelimesiyle benzerlik taşıyan kelimenin söylenişinde duran negatif hava ile bir olumsuz anlam taşıdığı anlamı çıkartılabilir.

12. Zımnen

Arapça kökene sahip olan kelime, ‘’ üstü örtülü olarak, kapalı bir biçimde, dolaylı olarak, dolayısıyla’’ anlamında kullanılır. Karşılaşılması zor olan bu kelime, fazlasıyla tozlanmış kelimeler arasında yerini almaktadır.

Karşılaştığımız anda ‘’bu kelime de ne demek’’ diye bizi şaşkına sokacak bugüne kadar belki de bugüne kadar hiç kullanmadığımız kelimelerin bazılarının listesi bu şekildeydi. Yazıyı okuduktan sonra aklınızda yer etmesi sebebiyle bundan sonra duyduğunuzda sizi eskisi kadar şaşırtmayacak olmaları dileğiyle…