Borsa Balonu: 12 En Büyük Çöküş

Borsa, en heyecanlı lunapark oyunlarından bile daha gizemli olabilir. Bir anda yükselişin tadını çıkarırken, bir sonraki an düşüş kapıyı çalar. İşte bu dalgalı yolculukların en meşhur örnekleri balon patlamalarıdır. Abartılı beklentilerle şişen fiyatlar, bir gün patlar ve yatırımcılar için tarihe geçen çöküşler doğurur. Hazırsan, en etkileyici 12 balon patlamasına birlikte göz atalım.

1. Lale Çılgınlığı – 1630’larda Hollanda’da lale soğanına verilen değer o kadar büyüdü ki evler, araziler ve miraslar adeta lale için harcanıyordu. Bir lale soğanı bir ev parasına yaklaşınca herkes yatırım yapmayı sürdürdü. Ancak balon patlayınca, talep aniden yok oldu ve yatırımcılar ellerinde sadece çiçeklerle kaldı.

2. Mississippi Balonu – Fransa’da John Law’un kurduğu Mississippi Şirketi, Amerika kıtasından zenginlik hayalleriyle destek buldu. Hisse fiyatları uçuşa geçti; fakat gerçek talep ve değer yokluğunda balon patladı. İnsanlar öfkeyle Law’un peşine düştü ve Paris finans merkezi kaosa sürüklendi.

3. Güney Denizi Balonu – Krallık Fransız ve İngiliz halkı arasında büyük umutlar doğuran Güney Denizi Şirketi, hisse değerlerini uçurdu. Ancak vaatlerin çoğu kağıt üzerinde kaldı ve gerçek değer açığa çıktığında yatırımcılar servetlerini kaybetti. Sonuçta bu balon İngiltere tarihindeki en büyük hayal kırıklıklarından biri olarak hatırlanır.

4. 1929 Büyük Buhran – 1920’lerin coşkusuyla başlayan borsalar, 1929’da çakıldı. Krediler, bankalar iflas etti; milyonlarca insan işsiz kaldı. Bu çöküş yalnızca Amerika’yı değil tüm dünyayı etkileyerek derin bir ekonomik kriz başlattı.

5. Nikkei Balonu – 1980’lerde Japonya’da hisse senetleri ve gayrimenkul fiyatları o kadar yükseldi ki, gelecek büyümenin sınırsız olacağına inanılıyordu. Balon patladığında ekonomik durgunluk başladı; uzun yıllar süren “kayip on yıllar” dönemi kapıya dayandı.

6. Demiryolu Balonu – Sanayi devrimiyle birlikte demiryolları geleceğin en parlak yatırımı olarak görüldü. Hisseler hızla tırmandı; fakat gerçek değerler ölçülmeden yapılan yatırımlar büyük kayıplara yol açtı. Balon, sanayi çöküşünün ilk büyük örneklerinden biri olarak kayda geçti.

7. Dot-com Balonu – 1990’ların sonunda internet şirketleri değer kazanırken, birçok karlı olması gerekmeyen teknoloji firmasına da yüklü yatırımlar yapıldı. 2000 yılında bazı şirketler gelir modeli bile geliştiremedi; Nasdaq çöktü, teknoloji hisseleri çakıldı; fakat sektör temel rekabetçi yapılarla güç kazandı.

8. Çin Borsası Balonu – Bireysel yatırımcılar hızla borsaya akınca balon büyüdü. Devlet müdahaleleriyle toparlanmaya çalışılan piyasalarda yüz milyonlarca yatırımcı büyük kayıplar yaşadı.

9. Ev Kredileri Balonu (İspanya, İrlanda) – Konut fiyatları yükselirken krediler kolayca dağıtıldı; balon patlayınca işsizlik arttı ve ekonomiler ciddi zarar gördü. Avrupa’nın finansal sistemi yeniden tasarlanmak zorunda kaldı.

10. ABD Konut Krizi – “Ev sahibi olmak herkesin hakkı” sloganıyla başlayan mortgage çılgınlığı, dünyayı derinden etkileyen bir krize dönüştü. Krediler ödenemeyince bankalar batmaya başladı ve Lehman Brothers’ın çöküşü simge haline geldi.

11. İzlanda Bankacılık Balonu – Küçük bir ada ülkesi, bankacılık sektörünü aşırı büyüttü. Kriz patlayınca bankalar iflasın eşiğine geldi; hükümet kamulaştırmalarla durumu stabilize etmek zorunda kaldı. Küçük ekonomilerin küresel dalgalanmalardan nasıl etkilendiğini gösterdi.

12. GameStop Çılgınlığı – 2021’de Reddit topluluğu, küçük yatırımcıları bir araya getirerek Hedge Fonlarını zor durumda bıraktı. Short squeeze ile hisseler kısa süre içinde rekorlar kırdı; fakat ardından büyük düşüşler yaşandı ve sosyal medyanın piyasalara etkisi somut şekilde görüldü.