Uğur Batı Yazio: James Webb Teleskopu, Zamanda Yolculuğu mu Buldu?

Güne bakacak olursak 8 dakika önceyi görüyoruz, geceleri gökyüzündeki yıldızlara bakacak olursak yüzbinlerce, bazen milyonlarca yıl önceyi. Çünkü o bovbet giriş yıldızları bizlere görünür kılan ışığın gözümüze varması o kadar vakit alıyor. Zaman; fizikçiler, teologlar, filozoflar, sanatçılar tarafınca uzun zamandır anlaşılmaya çalışılan ayrıca pek de beceremediğimiz bir konu. Modern fizik atom altı diyarları ayrıca uzay fiziğini daha yeni yeni anlamaya başlıyor. Vakit kadar temel bir konuyu daha çözümleyememiş homosapiensin her konu hakkında ahkâm kesmesi yine türümüzün zavallılığına güzel bir örnek sayılır. Sonuçta vakit olmadan hız gibi basit bir şey bile askıda kalır.**

Vakit size sıradan, akışkan, sabit akımla akan bir nehir gibi geliyor olabilir. Belki de biz abartıyoruz vakit ayrıca beyin meselesini. İşte bu deney vakit dediğimiz şeyin dışarıda olup biten bir şey olmadığına çok güzel bir örnektir. Eğer dışarıda olan bir şey olduysa neden sizin bakmanıza göre bu değişebilir. Vakit algısı, zamanın akıp gidiyor hissi, zamanı anlama çabası gibi konular ise çok daha karışıktır. Mesela 1 dakika 60 saniyeden oluştur ama size bir jet uçakta, Kuzey Amerikalı Lockheed YF-12’de 4100 km/saatte hissettiğiniz hız ile bir kettle başında kahayrıca içerken beklediğiniz 1 dakika aynı mıdır?  Aslında bunlara, yani zamana BEYNİMİZİN ÇIKTILARI denir. Beynimizin çıktıları ile ilgili fikir yürütmeye ya da hakikati bulmaya çalışmak en zorudur. Çünkü dediğimiz gibi beynimizin birer çıktısı bir ürünü bunlar. Yani beynimizi kullanarak yine beynimizin ürettiği bir ürün hakkında ahkâm kesmeye çalışıyoruz. Yani zamanı anlamaya çalışmak bir futbol maçına 10-0 yenik başlamak gibi bir durum. 1600 yıl önce aziz Augustinus bu durumu güzel özetlemiş: ‘Öyleyse nedir zaman? Eğer bana kimse ne olduğunu sormuyorsa, o vakit bilirim. Ama birine anlatmak istersem de o vakit artık bilmem.’

Hem geçmişe ayrıca bugüne ilişkin vakit kuramları vardır ki o da zamanın algılanışını değiştirir. Bugüncülük yani PRESENTALİZM teorisinde sadece bu an vardır. Geçmiş olmuş ayrıca bitmiştir, gelecek ise daha olmamıştır. ‘Present’ zaten şu an demektir. Bu teoride vakit yolculuğu mümkün değildir. Çünkü sadece şu an vardır. Bu yüzden bir yerden bir yere de gidemezsiniz. Öte yandan vakit akıp gitmektedir. Geçmişten geleceğe doğru.  Diğer büyük teori ETERNALİZİM. Eternal Latincede sonsuz ebedi demektir. Bu teoriye göre geçmiş, gelecek ayrıca şu an hepsi aynı anda mevcuttur. Nasıl ki İstanbul ayrıca İzmir aynı anda var ise, bu farklı vakit dilimleri içinde geçerlidir. Bu yüzden vakit yolculuğu mümkündür zira farklı zamanlar olduğundan bu zamanlar arasında gitgeller yapılabilir. Bu teoride ise zamanın her hali hep var olduğundan vakit akıp gidemez.

Borges’in harika kitabı Olağanüstü Masallar’da ‘ZUANG Zİ’NİN DÜŞÜ’ hikayesinden söz edeceğim. Zuang Zi düşünde bir kelebek olduğunu gördü ama uyandığında, düşünde kendini bir kelebek olarak gören bir insan mı yoksa düşünde kendini bir insan olarak gören bir kelebek mi, olduğunu bilemedi. “Zaman, beni oluşturan malzemedir. Beni boydan boya kaplayan bir nehirdir vakit ama o nehir de ben’im; vakit beni mahveden kaplandır, ama o kaplan da ben’im; beni tüketen ateştir zaman, ama o ateş de ben’im. Ne yazık ki dünya gerçek; ben de ne yazık ki, Borges’im.”

* Evrimagaci.org

** Karar.com