Türkiye Cumhuriyeti Şekl-i Hükümeti: İlber Ortaylı’nın İlan Belgesi

Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yürütülen Kurtuluş Savaşı’nın zaferiyle 29 Ekim 1923’te ilan edilen Cumhuriyet, Türkiye’nin bağımsız bir devlet olarak kurumsallaşmasını simgeler. Tarihçi İlber Ortaylı, Cumhuriyet’in ilanının 102. yıldönümünde arşivlerdeki önemli bir belgenin ortaya çıktığını duyurdu. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 102. yıl dönümü vesilesiyle arşivlerde yer alan değerli bir belge gün yüzüne çıktı.

Prof. Dr. İlber Ortaylı, Osmanlıca yazılı olan belgenin orijinalinde şu ifadelerin bulunduğunu aktardı: “Hâkimiyet, bilâ kayd ü şart milletindir. İdare usulü, halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müsteniddir. Türkiye Devleti’nin şekl-i hükümeti Cumhuriyettir.”

İlber Ortaylı’nın paylaştığı Cumhuriyet’in ilan belgesi aynı zamanda Milli Savunma Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Erhan Afyoncu tarafından da paylaşıldı. Belgede, “Cumhuriyet kelimesini biz bulduk” ifadesiyle başlayan ve 29 Ekim 1923 tarihli anayasa değişikliklerine değinen açıklamalar bulunmaktadır. Yeni bir devletin kurulmadığı, mevcut yapının yeni bir yönetim şekline ve anlayışına dönüştüğü vurgulanır.

Kompozisyonda ayrıca Cumhuriyet kelimesinin kökeni üzerine bilgiler yer alır: Arapça köklerden türeyen bu terim, klasik Arapça’da yer almasa da Türkçe’ye Fransız İhtilali’nin etkisiyle “Cumhuriyya” şeklinde geçiş yapmıştır. Bernard Lewis’e göre bu dönemde Cumhuriyetçilik kavramı Türkçe’de yoğunluk kazanmıştır.

Çalışmada Cumhuriyet’in halk egemenliğini ifade ettiği vurgulanır. Türkiye’nin düşünürlerinden Rahmetli Durmuş Hocaoğlu, kısa ifadeyle “Cumhuriyet’in meşruiyet senedi halktır” sözleriyle bu yaklaşımı özetlemiştir. Ayrıca 102. yıldönümündeAtatürk ve milletin bağımsızlığı için mücadele eden tüm şehit ve gazilere ithaf eden bir anma mesajı da paylaşılmıştır.