Etiket: Milton Friedman

Ekonomide bazen adından merak uyandıran kavramlar çıkıyor. Bunların başında “helikopter para” geliyor; hayali bir sahne düşünün: gökyüzünde süzülen bir helikopterin düşen paralarla onları toplama heyecanı. Gerçek farklı olsa da mantık benzer: ekonomiye hızla likidite enjekte etmek. Helikopter para nedir? Merkez bankalarının yeni ürettiği parayı doğrudan vatandaşlara veya devlete aktarmasıdır; borç ya da kredi söz konusu değildir, tamamen sıfırdan yaratılan bir kaynaktır. Amaç insanların harcayabileceği para vererek talebi canlandırmaktır. Bu yüzden havadan para benzetmesi sıkça kullanılır; özellikle ekonomik durgunluk dönemlerinde tüketimi tetikleyici kısa vadeli çözüm olarak dikkat çeker. Neden helikopter para denir? Sözcüğü ilk kez kullanan Milton Friedman’ın benzetmesiyle, bu politikayı hayal gücüyle düşünmemize yardımcı olunur: helikopterden paralar yağdırılıyor gibi bir etki yaratmak. Gerçek hayatta para gökyüzünden yağmur halinde düşmez, ama etkisi benzer şekilde hızlıdır. İsmi kulağa eğlenceli gelse de asıl amaç, paranın doğrudan halka ulaşmasıdır; klasik teşviklerden ayrılan temel özelliktir. Ekonomiye etkileri Helikopter para, ekonomiye hızlı bir moral güç sağlar; insanların cebine giren para harcamaları tetikler, piyasaları canlandırır. Ancak uzun vadede en büyük risk enflasyon olarak ortaya çıkabilir. Dolaşımdaki para fazlası fiyatları yükseltir; bu yüzden kısa vadeli etkiler olumlu olsa da uzun vadeli denge için dikkatli bir denge gerekir. Avantajlar ve dezavantajlar En temel avantaj kriz anlarında hızlı müdahale imkanı sunmasıdır; vatandaşların günlük yaşamına doğrudan dokunur ve güven duygusunu güçlendirir. Ancak politikayı sık kullanmak, enflasyon ve para değerinde düşüş gibi sorunları beraberinde getirebilir. Özetle helikopter para, dozunda uygulandığında piyasalara canlılık katarken fazlası risklidir. Japonya’nın yaklaşımı Masaya yatırılan helikopter para fikri, Japonya’da 2016 yılında ciddi şekilde tartışıldı. Ülke yıllardır süren durgunlukla mücadele ederken, gökten para yağdırma senaryolarını konuşsalar da uygulanış pratikte daha basit yollarla çözümler tercih edildi: varlık alımları gibi yöntemlerle işi yürüttüler. Teoride görünen ihtimal, pratikte ise biraz daha sade bir yol izlenmesi olarak kaldı. ABD’nin pandemideki sürprizi 2020 yılında pandemi krizi yaşandığında ABD hükümeti doğrudan vatandaşlara nakit desteği sağladı. Mart ayında bireylere 1.200 dolar ödenmesi, cüzdanlarda adeta sürpriz bir bonus etkisi yarattı ve kısa süreli bir canlanma sağladı. Ceplerine düşen bu paralar, ekonomiye enerji verici bir etkiyle yansıdı.